What is biodiversity? And why should you care?

Updated: May 18

Door Cécile Klinguer

[email protected]

“Genoeg van het brutaliseren van de biodiversiteit” zei V.N.-secretaris-generaal António Guterres in zijn inleiding op COP26, die in november 2021 in Glasgow werd gehouden. “Genoeg van het doden van onszelf met koolstof. Genoeg van het behandelen van de natuur als een toilet. Genoeg van het verbranden en boren en delven van onze weg dieper. We graven onze eigen graven”, zei hij tegen de wereldleiders.

De biodiversiteit wordt bedreigd, dat is zeker. Maar weet u wat biodiversiteit eigenlijk is? Wat het de mensheid brengt? Wat de erosie ervan betekent voor onze samenleving en voor onze economische en industriële activiteiten? En vooral, wat u en uw bedrijf kunnen doen om haar te beschermen?

Wat is biodiversiteit?

Hoewel de betekenis ervan zo oud is als de tijd, is het woord “biodiversiteit” eigenlijk vrij recent. Het werd in 1986 bedacht door de woorden “biologie” en “diversiteit” te combineren. Maar er zit veel meer achter dit ene woord. Biodiversiteit omvat alle soorten – of het nu gaat om fauna, flora, schimmels, bacteriën of andere minder bekende levende wezens zoals protisten of archaea – evenals hun leefomgeving en alle interacties daartussen. Neem bijvoorbeeld een onbebouwd veld: de biodiversiteit ervan omvat natuurlijk alle plantensoorten die op het veld groeien en alle diersoorten die in deze planten leven of zich ermee voeden, maar ook de bacteriën in de bodem die organisch materiaal laten afbreken, de relatie tussen bestuivende insecten en bloemen, en de interactie tussen mieren en bladluizen…

De diensten die de biodiversiteit biedt

Het kan lijken alsof biodiversiteit en onze geïndustrialiseerde samenlevingen onverenigbaar zijn, en dat de laatste zich alleen kan ontwikkelen ten koste van de eerste. Dit is een misvatting. Onze economieën hebben zich ontwikkeld dankzij de natuur en zijn nog steeds afhankelijk van de essentiële diensten die de biodiversiteit levert.

Biodiversiteit past zich aan en heeft zich altijd aangepast aan veranderingen in klimaat en milieu. Dus waarom zouden we ons zorgen maken over de veranderingen waarmee we vandaag worden geconfronteerd? Vanwege de snelheid waarmee ze nu plaatsvinden.

De toestand van de biodiversiteit vandaag

De huidige biodiversiteit is het resultaat van bijna 4 miljard jaar evolutie, sinds de eerste eencellige wezens in de primaire oceanen verschenen. Sinds de opkomst van de mens, zo’n 4 miljoen jaar geleden, hebben sommige soorten zich ontwikkeld, gedijen ze goed en zijn ze uitgestorven – we zien bijvoorbeeld geen sabeltandkatten meer. De biodiversiteit heeft zich inderdaad ontwikkeld, maar in een zeer traag tempo. En dat is het kernprobleem van de huidige situatie: naast het feit dat soorten tot uitsterving worden bejaagd, veranderen het klimaat en het milieu zo snel dat de resterende soorten zich niet snel genoeg kunnen aanpassen.

Figure 1: Surface temperature evolution for the last 2 millennia. Temperatures were measured directly after 1880. Data prior to 1880 were inferred by studying tree rings, corals and ice cores. The graph above shows how quickly conditions have changed since the late 1970s, making it extremely difficult for life forms to adapt to new environments.

Het tempo waarin soorten uitsterven ligt nu 100 tot 1000 keer hoger dan de “normale” waarde, en het neemt nog steeds toe. De gevolgen zijn de uitputting en standaardisering van de biodiversiteit:

• Uitputting, nu steeds meer soorten verdwijnen: wetenschappers beweren zelfs dat we in een nieuwe uitstervingsepisode zijn beland, zoals die welke het einde van de dinosauriërs betekende, hoewel het nu ongelooflijk snel gaat (ter vergelijking: het verdwijnen van de dinosauriërs duurde ongeveer 32.000 jaar, wat in geologische tijd al erg snel is).
• Standaardisatie, omdat de soorten die overleven vaak “generalisten” zijn, die in verschillende omgevingen kunnen leven (bv. ratten of duiven, die een gevarieerd dieet hebben en goed gedijen in verstedelijkte omgevingen), in tegenstelling tot gespecialiseerde soorten, die alleen in zeer specifieke milieuomstandigheden leven en daarom zeer gevoelig zijn voor kleine veranderingen in die omstandigheden (bv. koala’s, die volledig afhankelijk zijn van hun op eucalyptus gebaseerde dieet).

De gevolgen van menselijke activiteiten voor de biodiversiteit

Moderne menselijke activiteiten hebben verwoestende gevolgen voor de biodiversiteit. De belangrijkste bedreigingen voor de natuur zijn, in volgorde van belangrijkheid:

• Habitat degradatie of vernietiging…

… vervangen door voornamelijk monoculturen, weilanden of industrieën. Soorten die vroeger in deze habitats leefden, verdwijnen of migreren, waardoor andere omgevingen overbevolkt raken en een grote stress ontstaat voor lokale soorten.

• Overexploitatie van hulpbronnen…

… leidt tot een verstoring van het evenwicht waarop de biodiversiteit is gebaseerd. Overbevissing van haring, bijvoorbeeld, bedreigt niet alleen de haring, maar ook alle vissen, vogels en waterzoogdieren die voor hun voedsel afhankelijk zijn van de grote haringbanken. Een afname van de beschikbaarheid van haring leidt tot een afname van alle soorten in de voedselketen.

• Klimaatverandering…

… met name temperatuursveranderingen zijn een grote bedreiging voor de biodiversiteit. Droge omgevingen worden nog droger, waardoor levende wezens niet meer kunnen overleven. Temperaturen hebben een enorme invloed op veel aspecten van de biodiversiteit. Ze bepalen bijvoorbeeld de paringscyclus van sommige vogels of zelfs het geslacht van pasgeboren reptielen voordat ze uit het ei komen.

• Vervuiling…

…als gevolg van menselijke activiteiten die bodem, lucht en water vergiftigen. Het treft soms omgevingen die honderden kilometers verwijderd zijn van de primaire bron van vervuiling, zoals het “zevende continent”, immense plastic clusters die in onze oceanen drijven (de grootste is 3,4 miljoen vierkante kilometer groot, of 6 keer de grootte van Frankrijk).

• Introductie van invasieve exoten…

… rechtstreeks door de mens of door migratie uit hun oorspronkelijke omgeving. Deze soorten verstoren het evenwicht van de ecosystemen waarin ze aankomen, waardoor stress ontstaat bij andere soorten die worstelen om te overleven of zelfs instorten. Bijvoorbeeld, de Pueraria montana is een in Japan inheemse klimplant die delen van de Verenigde Staten heeft gekoloniseerd en de schaduw en dood van vele inheemse planten heeft veroorzaakt.

De gevolgen van de erosie van de biodiversiteit voor de menselijke samenleving en de economie

Biodiversiteit levert onzichtbare maar essentiële diensten aan de mensheid; het verlies en de standaardisatie ervan heeft al een enorme impact op ons dagelijks leven.

Wat de gezondheid betreft, is bijvoorbeeld bekend dat de door onze industrieën en auto’s veroorzaakte luchtverontreiniging verantwoordelijk is voor hart- en longziekten en bijna 4,2 miljoen voortijdige sterfgevallen per jaar. Toch kan biodiversiteit, en met name planten, de luchtkwaliteit helpen verbeteren door verontreinigende stoffen te absorberen of te verspreiden. Het verlies van natuur, vooral in stedelijke gebieden, verhoogt het risico voor de inwoners om met de vervuiling samenhangende ziekten te ontwikkelen.

Maar het beschermende aspect van biodiversiteit wordt het best aangetoond wanneer we kijken naar extreme klimaatgebeurtenissen zoals droogte, overstromingen, stormen, lawines… Sommige ecosystemen fungeren als barrières tegen deze rampen: wetlands en uiterwaarden voorkomen overstromingen, koraalriffen en mangroves beschermen tegen stormen en golven… Zonder deze buffers zouden natuurrampen nog extremer zijn en vaker voorkomen.

Al deze dramatische gebeurtenissen zullen hoogstwaarschijnlijk armoede en ongelijkheid doen toenemen, aangezien kunstmatige beschermingsmaatregelen duur en niet voor iedereen betaalbaar zullen zijn. Het lijkt ook vrij irrationeel om te wedden op deze toekomstige technologieën ter vervanging van wat de natuur altijd heeft geleverd. De kosten van deze “reparaties” werden in 2006 door de econoom Nicholas Stern becijferd in een rapport dat hij in opdracht van de Britse regering publiceerde. In 2050 zal ongeveer 12.000 miljard euro (ongeveer 15% van het huidige mondiale BBP) moeten worden geïnvesteerd om te “repareren” wat de biodiversiteit nu gratis levert.

Wat kun je nu doen?

Het is van essentieel belang dat wij ons bewust worden van de toestand van de biodiversiteit. Soorten verdwijnen in een alarmerend tempo en het onomkeerbare verlies dat zij betekenen zal een grote impact hebben op onze gezondheid, economieën en levenswijzen. Tegenwoordig richten bedrijven zich vooral op de uitstoot van broeikasgassen, omdat die gemakkelijker te beoordelen en te controleren zijn dan de biodiversiteit. Natuurlijk zijn verdere inspanningen nodig om dit probleem aan te pakken. Biodiversiteit is echter niet minder belangrijk, en er wordt veel minder aandacht aan besteed.

Bedrijven kunnen nu een rol spelen in deze strijd:

• door hun impact op de biodiversiteit te meten, bijvoorbeeld met de door CDC Biodiversité ontwikkelde Global Biodiversity Score;
• door het vermijden, verminderen of compenseren van effecten zoals bodemvervuiling waarvoor zij verantwoordelijk zijn;
• door hun belanghebbenden, werknemers, klanten, leveranciers, enz. over deze kwesties voor te lichten.

Als u advies zoekt over hoe u de impact van uw activiteiten op de biodiversiteit kunt beoordelen en beheren, neem dan contact op met Cécile Klinguer ([email protected]), Consultant in Environmental Intelligence bij Greenfish.