Tussen 2005 en 2007 ontdekten onderzoekers ongewone groepen walvishaaien in de wateren van Madagaskar, waar een van de meest unieke biodiversiteiten ter wereld voorkomt. Vanaf dat moment meldden veel lokale duikers en toeristen dat ze walvishaaien zagen rond Nosy Be, een eiland voor de noordwestkust van Madagaskar. Sindsdien heeft het walvishaaientoerisme op het eiland een hoge vlucht genomen en toeristen uit de hele wereld bezochten Nosy Be speciaal om deze dieren te zien en ermee te zwemmen. Een in 2021 gepubliceerde studie schat dat het walvishaaientoerisme op Nosy Be in Madagaskar in een seizoen van drie maanden 1,5 miljoen dollar oplevert voor de lokale economie.
Stella Diamant, een natuurbeschermingsbiologe, zag haar eerste walvishaai in 2014 na een verblijf in Madagaskar. Ze raakte zo gefascineerd door de dieren dat ze besloot actie te ondernemen en zich in te zetten voor de bescherming ervan.
Twee jaar later werd The Madagascar Whale Shark Project (MWSP) geboren, een stichting om de gegevensverzameling, beschermingsmaatregelen en lokale regelgeving over de megafauna in het gebied te verbeteren, en ook een organisatie die zich bezighoudt met bewustmaking en empowerment van lokale gemeenschappen. MWSP is nu een geregistreerde particuliere stichting die walvishaaien in het gebied bestudeert en beschermt en die werkt aan de educatie van lokale gemeenschappen en vrouwen.
Toen MWSP voor het eerst werd opgericht, waren er nog geen studies uitgevoerd op het eiland, wat betekent dat er nog geen gegevens beschikbaar waren. Stella en haar team begonnen vanaf nul en verzamelden wetenschappelijke gegevens door de haaien te voorzien van satelliettags die signalen opvangen wanneer ze naar de oppervlakte komen om te eten. Dankzij deze techniek konden zij beter inschatten waar de walvishaaien zich vaak ophielden en welke locaties dus interessant waren om te bestuderen. Zij gebruikten ook akoestische tags om de locatie van de dieren te bepalen wanneer zij zich in de buurt van een luisterstation bevinden.
Met bescheiden middelen in het land waren zij aangewezen op multidisciplinaire samenwerking om hun onderzoek voort te zetten. Walvishaaien staan bekend als vriendelijke dieren die mensen geen kwaad doen omdat ze alleen plankton en wat vis eten, wat mensen aanmoedigde om met ze te gaan zwemmen en video’s van ze te maken. Ze wisten niet dat deze beelden zouden helpen bij het onderzoek van Stella om zoveel mogelijk informatie te verzamelen over het geslacht, de leeftijd, de grootte en de bewegingen van walvishaaien op het eiland. Met de hulp van wetenschappers, MWSP-medewerkers, vrijwilligers en willekeurige duikers was het mogelijk om naast andere ecologische gegevens ook gegevens te verzamelen over de walvishaaienpopulatie en het gedrag. De gegevens werden gecontroleerd, verwerkt, geanalyseerd en vervolgens gepubliceerd in peer-reviewed tijdschriften.
Op het eiland zijn meer dan 400 walvishaaien geïdentificeerd, die allemaal een naam hebben gekregen. Elke walvishaai kan worden herkend aan een uniek stippen- en golfteken vlak naast hun zijvin, of aan littekens die hen onderscheiden van de rest. Hoewel deze reusachtige wezens sterk migreren, komen ze soms herhaaldelijk terug naar dezelfde plek. Een bewijs daarvan is dat sommige walvishaaien jaren nadat ze van de kust waren verdwenen, opnieuw zijn gezien en herkend in Nosy Be.
Bruto van de walvishaaien die door Stella en haar team zijn geïdentificeerd, bevonden zich vrij dicht bij de kust, wat typisch is voor jonge haaien om zich te voeden. Deze zijn meestal tussen 3 en 8 meter lang, in tegenstelling tot de volwassen dieren, die tussen 10 en 20 meter groot zijn en meestal in de diepe oceaan blijven om zich te voeden. Ze kunnen ook diep in het water duiken (met de hoogste ooit geregistreerde duikdiepte van 1928 meter) waar ze zich voeden met andere kleine zeewezens.
In 2016 werden walvishaaien geclassificeerd als bedreigde diersoort en het aantal neemt snel af: hun populatie is in de afgelopen 75 jaar gehalveerd. Hoe meer onderzoek er werd gedaan, hoe meer Stella en haar team ontdekten welke risico’s deze dieren dagelijks lopen. Men schat dat walvishaaien in één zwangerschap 300 of zelfs 400 baby’s ter wereld kunnen brengen, maar helaas overleven slechts enkele daarvan lang genoeg om volwassen te worden en zich verder voort te planten. Zodra ze na 30 jaar volwassen zijn, bedraagt hun gemiddelde levensduur tussen 80 en 130 of zelfs 150 jaar. Met andere woorden, ze sterven sneller dan ze zich kunnen voortplanten.
Naast deze natuurlijke sterfte zijn er talrijke door de mens veroorzaakte factoren die de haaien met uitsterven bedreigen. Zo is de botsing van walvishaaien met vrachtschepen, vissers- en toeristenboten een veel voorkomend incident dat in hun lichaam snijdt en ernstige verwondingen veroorzaakt die tot de dood kunnen leiden. Bovendien zouden ze door de samenloop van boten niet naar de oppervlakte kunnen komen om te eten, omdat ze erg gevoelig zijn voor lawaai, wat kan leiden tot ondervoeding. Daarom heeft MWSP een gedragscode ontwikkeld en trainingen georganiseerd om toeristen te informeren over hoe zij zich in het water of op boten in de buurt van walvishaaien kunnen gedragen zonder hen te schaden of te hinderen.
Een ander probleem is de vervuiling. Met name plastic zakken en microplastics die aan het wateroppervlak drijven komen vast te zitten in de kleine slokdarm van walvishaaien. Om de totale schade van de vervuiling voor het zeeleven te beperken, heeft MWSP verschillende initiatieven georganiseerd om de oceanen schoon te maken.
Een andere opmerking is dat walvishaaien vaak vast komen te zitten in visnetten. Het is bijvoorbeeld bekend dat walvishaaien en tonijnen als watervrienden worden beschouwd omdat tonijnen zich onder hun massieve lichaam verbergen om zich tegen andere haaien te beschermen. Wanneer vissers dus met enorme visnetten op jacht zijn naar tonijn, raken walvishaaien vaak gevangen als bijvangst. In dat geval kunnen ze sterven doordat ze uit het water komen, of hun vinnen worden afgesneden voordat ze weer in het water worden gegooid. Vaak worden de lichamen nooit gevonden omdat ze naar de bodem van de oceaan zinken, zodat het moeilijk is verder onderzoek te doen naar de doodsoorzaken.
Het team van MWSP heeft de ontwikkeling van wettelijke bescherming actief ondersteund, evenals elk lokaal initiatief om een einde te maken aan illegale visserij, het afsnijden van haaienvinnen voor lucratieve doeleinden en andere bedreigingen. Bovendien hebben ze samengewerkt met het ministerie van Toerisme en deelgenomen aan lokale natuurbeschermingsinitiatieven om deze kwesties onder de aandacht te brengen. Ze organiseren nu onderwijsprogramma’s met lokale scholen om de volgende generatie meer macht te geven en hen voor te lichten over milieukwesties.
Er is echter nog veel werk aan de winkel op het eiland. Stella en haar medewerkers werven voortdurend vrijwilligers om hen te helpen gegevens te verzamelen en hun werk te verbeteren. Ze waarderen ook elke donatie om hun project te steunen en hen te helpen een blijvende impact op Madagaskar te hebben.
Walvishaaien zijn een van de vele soorten die vandaag de dag bedreigd worden als gevolg van menselijke activiteiten of het verlies van hun habitat. De hoop is gevestigd op instandhoudingsprojecten en -initiatieven zoals het Madagaskar Walvishaaienproject, vooral op plaatsen waar officiële beschermingsmaatregelen ontbreken. Het behoud van de biodiversiteit is een van de belangrijkste doelstellingen in onze strijd tegen klimaatverandering om een duurzaam beheer van onze ecosystemen te waarborgen.
